จิตรกรรมฝาผนังภายในพระอุโบสถวัดสุทัศนเทพวราราม ราชวรมหาวิหาร เป็นงานฝีมือช่างหลวงในสมัยรัชกาลที่ 3 และมีการซ่อมแซมเพิ่มเติมในสมัยรัชกาลที่ 4-5 (น. ณ ปากน้ำ 2539: 9-10) ผนังด้านหน้าพระประธานเขียนภาพพุทธประวัติตอนมารผจญ-ชนะมาร ระหว่างช่องหน้าประตูเขียนภาพถ้ำนันทมูล ของภูเขาคันธมาทนกูฏในป่าหิมพานต์ เชิงเขาพระสุเมรุ อันเป็นที่สถิตที่ชุมนุมของเหล่าพระปัจเจกพุทธเจ้า พื้นที่ระหว่างช่องหน้าต่างเขียนภาพประวัติของพระปัจเจกพุทธเจ้า พื้นที่เหนือช่องหน้าต่างเขียนภาพพุทธประวัติตอนต่าง ๆ

          จิตรกรรมฝาผนังภายในพระอุโบสถวัดสุทัศนเทพวราราม ราชวรมหาวิหาร เป็นงานฝีมือช่างหลวงในสมัยรัชกาลที่ 3 เอกลักษณ์ของจิตรกรรมแห่งนี้และงานจิตรกรรมในสมัยนี้คือ มีการเขียนภาพที่แสดงรายละเอียดมากจนแน่น มีการเขียนภาพประกอบที่ไม่มีส่วนเกี่ยวข้องกับเนื้อเรื่อง อาทิ กลุ่มภาพชาวตะวันตกที่ไม่มีส่วนในเรื่องประวัติพระปัจเจกพุทธเจ้า แต่เป็นเพียงภาพประกอบเหตุการณ์ที่ช่างเขียนประดับฉาก มีการเขียนภาพที่ได้รับแนวคิดตะวันตกมากขึ้น อาทิ การแสดงท่าทีอิริยาบถของชาวตะวันตกในภาพ ซึ่งคงเป็นเครื่องแสดงความทันสมัยของช่างเขียน หรือเป็นที่พอใจของเจ้านายหรือพระสงฆ์ที่กำกับดูแลงาน การเขียนภาพรายละเอียดแสดงความสมจริง และความหลากหลายของสีที่ช่างเขียนเลือกใช้ ช่างเขียนยังคำนึงถึงความแตกต่างอย่างอื่น เช่น จีวรของเหล่าปัจเจกพุทธเจ้าที่ระบายสีเข้มบ้างอ่อนบ้าง (สันติ เล็กสุขุม 2548: 164-166) ซึ่งลักษณะดังกล่าวปรากฏเสมอในงานจิตรกรรมฝาผนังสมัยรัชกาลที่ 3 จุดเด่นประการหนึ่งคือ การเขียนเรื่องพระปัจเจกพุทธเจ้า ซึ่งนับว่าเป็นแห่งแรกและแห่งสุดท้าย เพราะเมื่อล่วงเข้าสู่สมัยรัชกาลที่4 เป็นต้นมา ความนิยมในการเขียนภาพพุทธประวัติและทศชาติชาดก ก็ค่อย ๆ เลือนหายไป โดยไปนิยมเขียนเรื่องปริศนาธรรม เรื่องบันทึกแหล่งพุทธสถานสำคัญ เรื่องขนบธรรมเนียมประเพณีแทน (น. ณ ปากน้ำ 2539: 17)

เอกสารอ้างอิง

น. ณ ปากน้ำ. 2539. จิตรกรรมฝาผนัง วัดสุทัศนเทพวราราม. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ.

สันติ เล็กสุขุม. 2548. จิตรกรรมไทยสมัยรัชกาลที่ 3: ความคิดเปลี่ยน การแสดงออกก็เปลี่ยนตาม. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ.